Σφαιρίδιο Μποκ

Στην Αστρονομία τα σφαιρίδια Bok (Bok globules) είναι σκοτεινά μοριακά νέφη, σχετικώς μικρά και υψηλής πυκνότητας, στον διαστρικό χώρο. Στο εσωτερικό τους λαβαίνει χώρα αρκετές φορές η γέννηση νέων αστέρων. Τα σφαιρίδια Bok βρίσκονται μέσα σε περιοχές ιονισμένου υδρογόνου (Η II) και οι μάζες τους είναι της τάξεως των 10 ως 50 ηλιακών μαζών. Οι διαστάσεις τους είναι της τάξεως του ενός έτους φωτός. Τα σφαιρίδια Bok περιέχουν μοριακό υδρογόνο (H₂), οξείδια του άνθρακα, ήλιο και περί το 1% κατά μάζα πυριτικής σκόνης. Συνήθως ένα σφαιρίδιο Bok γεννά ένα διπλό ή πολλαπλό σύστημα αστέρων (Launhardt R., Sargent A.I., Henning T., et al.: «Binary and multiple star formation in Bok globules», Proceedings of IAU Symposium No. 200 on The Formation of Binary Stars. Eds Reipurth & Zinnecker (2002), σελ. 103)

Τα σφαιρίδια Bok πήραν το όνομά τους από τον αστρονόμο Μπαρτ Μποκ (Bart J. Bok), που τα παρετήρησε πρώτος, τη δεκαετία του 1940. Σε μία εργασία τους που δημοσιεύθηκε το 1947, ο Bok και ο E.F. Reilly υπέθεσαν ότι αυτά τα σκοτεινά νέφη ήταν «παρόμοια με κουκούλια εντόμων, που υφίστανται βαρυτική κατέρρευση σχηματίζοντας νέους αστέρες και αστρικά σμήνη» (Bok, B. J., Reilly, E. F.: «Small Dark Nebulae», Astrophysical Journal, τόμος 105, σελ. 255). Αυτή η υπόθεση ήταν δύσκολο να αποδειχθεί εξαιτίας της παρατηρησιακής αδυναμίας να διακριβωθεί τι συνέβαινε μέσα σε ένα πυκνό σκοτεινό νέφος που απορροφά όλο το ορατό φως που εκπέμπεται μέσα σε αυτό. Μία ανάλυση παρατηρήσεων στο εγγύς υπέρυθρο, που δημοσιεύθηκε το 1990, επεβεβαίωσε ότι πράγματι γεννιούνταν νέοι αστέρες μέσα σε σφαιρίδια Bok (Yun J.L., Clemens D.P.: «Star formation in small globules – Bart Bok was correct», Astrophysical Journal, τ. 365, σ. L73). Μεταγενέστερες παρατηρήσεις έχουν αποκαλύψει ότι κάποια σφαιρίδια Bok εμπεριέχουν πηγές θερμότητας, άλλα περιέχουν Αντικείμενα Herbig-Haro και ορισμένα εμφανίζουν εκροές μοριακού αερίου. Μελέτες φασματικών γραμμών εκπομπής στα χιλιοστομετρικά κύματα παρέχουν επίσης ενδείξεις για την πρόσπτωση ύλης πάνω σε ένα κεντρικό πρωτοαστέρα (Zhou, S., Evans, N.J., II, Kömpe, C., Walmsley, C.M.: «Evidence for protostellar collapse in B335», Astrophysical Journal, τόμ. 404, σελ. 232, 1993).

Τα σφαιρίδια Bok αποτελούν ακόμα αντικείμενα έντονης ερευνητικής δραστηριότητας στην Αστρονομία. Το εσωτερικό τους είναι από τα ψυχρότερους τόπους στο φυσικό Σύμπαν (μέχρι 3 K), ενώ η δομή και η πυκνότητά τους παραμένει κάπως μυστηριώδης. Οι μέθοδοι που έχουν εφαρμοσθεί μέχρι στιγμής στην έρευνά τους χρησιμοποιούν την πυκνότητα που υπολογίζεται από την απορρόφηση στο εγγύς υπέρυθρο και την καταμέτρηση αστέρων.